Kartuizerklooster of Sint Andries ter Zaliger Haven in de Karthuizersstraat in de Jordaan

De Karthuizersstraat in de Jordaan ontleent zijn naam aan het Kartuizerklooster dat hier in de vijftiende en de zestiende eeuw heeft gestaan. De Karthuizers hadden te maken met de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Tegenpool was het Regulierenklooster der Augustijnen. De welstand van beide kloosters variëerde met de strijd van de twistende partijen. In 1566 werd het klooster door beeldenstormers voor ‘t eerst geplunderd, in 1572 door Lumey in brand gestoken en in 1577 door Sonoy bezet en definitief vernietigd. Na 1578 werden de resten geconfisqueerd maar de zes overgebleven monniken mochten op het terrein blijven wonen, waar de laatste in 1614 overleed. De bezittingen vervielen aan het Burgerweeshuis, toen nog in de Kalverstraat. De resten van het klooster werden na de Alteratie aan diverse particulieren verhuurd, hoofdzakelijk met een agrarische bestemming. Tot 1600 was het klooster alleen toegankelijk via de Haarlemmerdijk maar in 1600 kwam er een directere toegang vanuit de stad. Het kloosterhof (nu: Kartuizerplantsoen) werd in 1602 als pestkerkhof ingericht en in 1614 kwamen in het noordelijkste deel een bronsgieterij en tegelbakkerij waaraan de straatnamen Gieterstraat en Tichelstraat herinneren. In 1650 werd op het voormalige kloosterhof het Huiszitten-Weduwenhof, tegenwoordig Karthuizerhof, gebouwd.

Kartuizerklooster in Amsterdam

Door de derde stadsuitleg van 1610-1615 was het klooster binnen de stadsmuren komen te liggen. De afwijkende lengterichting van de Kartuizerstraat laat zien dat bij het rooien van de Jordaanstraten dit kloostercomplex weliswaar vernield maar de structuur nog niet verdwenen was. Het grondbezit reikte van Kostverlorenvaart tot Kartuizerwetering (nu: Brouwersgracht). Door dit perceel liepen dwarssloten, de voorlopers van Lindengracht en Anjeliersgracht (nu: Westerstraat). Het kerkhof is nu een kinderspeelplaats.

Opgravingen in de Karthuizersstraat

Bij de opgraving van de afdeling Archeologie van de dienst Amsterdam Beheer, die in maart 2001 werd uitgevoerd, zijn de archeologen gestuit op zware muurresten. Het ging om twee muren naast elkaar waarvan zestien meter is blootgelegd. Ze lopen verder door onder het gebouw van de voormalige Sociale Academie langs de speelplaats. Het metselwerk dateert uit het begin van zestiende eeuw en vormt waarschijnlijk een herbouwd onderdeel van het rechthoekige kloosterhof, dat rond 1392 was gesticht. De opgravingen bevestigen het vermoeden dat het kloosterhof, waaromheen de cellen (afzonderlijke huisjes) van de de Karthuizer monniken lagen, was gesitueerd in de rechthoek tussen de Tichelstraat, Karthuizersstraat en Lindengracht, terwijl het voorhof doorliep tot aan de Tweede Lindendwarsstraat.

Onder deze muurresten en de fundamenten van de zeventiende- en achttiende- eeuwse woonhuizen zijn allerlei verrassende sporen van middeleeuwse bewoning gevonden. Er waren verscheidene ophogingslagen met eind-twaalfde-eeuwse en dertiende-eeuwse scherven, zowel afkomstig van lokaal gemaakte kogelpotten als geïmporteerd aardewerk uit Duitsland en België. Ook werden botafval en mest aangetroffen. Hoewel geen overblijfselen van woonhuizen werden opgegraven, duiden de vondsten erop dat hier minstens vanaf 1200 boerderijen op terpen stonden.

Er kwam ook een bijzonder overblijfsel aan het licht uit de tijd dat het klooster in verval was geraakt. vanaf 1600 werden delen van het complex verhuurd, onder meer als herberg, die hier tot omstreeks 1750 gevestigd was. Deze uitspanning, "De kleine Karthuizer" geheten, bevond zich waarschijnlijk in de zuidwesthoek van het kloosterhof. Hier werd tegen de oude kloostermuur een grote en zeer rijke beerput opgegraven met veel gebruiksgoed dat met drinken en roken te maken heeft. Ook bevatte de put veel botanische resten die duiden op een rijk gevarieerd menu met vruchten en groente. Een dergelijk gesloten vondstcomplex, dat 150 jaar cafébezoek bestrijkt, is uniek te noemen.

(J. Gawronski)

Bron: bureau Monumenten & Archeologie Amsterdam