Amstelkerk (1668/70, verbouwd 1840)

Stadsbouwmeester Daniël Stalpaert ontwierp in 1660/62 bij de nieuwe stadsuitleg vier pleinen voor openbare kerken. Het stadsbestuur besloot in 1668 mede op aandringen van de omwonenden van het Amstelveld tot de bouw van de daar geplande kerk voor de destijds gereformeerde eredienst. Het zou een tijdelijke "houten predikschuur" worden, waarbij men zich voornam om "het plein of veld aan die Kerk egter groot genoeg te laaten, om op het zelve, t'eenigen tyde, eene steenen Kerk te konnen zetten". Als enige overgebleven houten noodkerk staat het eenvoudige kerkgebouw uit 1668/70 er nog steeds. De stenen kerk die ervoor in de plaats moest komen, is nooit meer gebouwd.

Daniël Stalpaert behoorde tot de vier kerkmeesters van de nieuwe gemeente en vermoedelijk heeft hij de Amstelkerk ontworpen. Het hoge middengedeelte van de kerk meet 50 x 50 x 50 voet en wordt van de veel lagere zijbeuken gescheiden door 12 zware houten staanders. De omgaande zijbeuken zijn half zo breed als de middenruimte zodat het gehele grondplan 100 x 100 voet (28,3 x 28,3 m) meet. De eveneens door Stalpaert ontworpen Oosterkerk (1669) heeft dezelfde afmetingen. De aanbouw aan de Reguliersgracht en de kosterswoning dateren uit 1673. De kerk werd in 1840 in neo-gotische stijl verbouwd door Hendrik Springer. Dit betrof vooral een verfraaiing van het interieur.

De restauratie van de kerk, uitgevoerd in de periode 1988-1990 door Schakel in opdracht van Stadsherstel Amsterdam NV, was hard nodig: veel houtwerk was verrot. Het was op dat moment de grootste en belangrijkste restauratie van de restaurerende instelling. De buitenzijde is vrijwel onveranderd gebleven, binnen is de ruimte aangepast aan de nieuwe, multifunctionele bestemming. Behalve kerkruimte voor de Hervormde Gemeente heeft de Amstelkerk sindsdien onder meer een functie als kantoor van Stadsherstel.

Bron: bureau Monumenten & Archeologie, Amsterdam