De Krakeling (1886/87)
De binnenstad van Amsterdam telt slechts een gering aantal als zodanig opgetrokken gebouwen voor sportbeoefening; de veldsporten speelden zich immers af in de buitenlucht, bij voorkeur buiten de bebouwde kom. Een uitzondering vormt de behuizing van enkele binnensporten zoals dit oorspronkelijke Turngebouw, in 1887 voltooid in neo-renaissancestijl door J. Ingenohl en K.J. Muller. In het gebouw huisden vier turnverenigingen.
In 1862 werd in Amsterdam voor jongens en meisjes op lagere scholen het gymnastiekonderwijs geïntroduceerd. Enkele onderwijzers bekwaamden zich in het nu verplichte leervak in een gebouw aan de Westermarkt en hieruit onstond in 1863 de Turnvereniging Olympia. Ruim 20 jaar later gaf de Maatschappij voor Turngebouwen aan de architecten J. Ingenohl en K.J. Muller de opdracht een nieuw onderkomen te ontwerpen aan de Nieuwe Passeerdersstraat 1. Voor de keuze van het ontwerp van de plattegrond, inrichting en gebruik stonden Duitse turngebouwen model. Het ontwerp behelsde, naast de centrale turnzaal, ook een open plaats op het achterterrein voor buitenoefeningen en verschillende woningen in de vleugels aan de Marnixstraat en de Leidsekade. De huuropbrengsten hiervan zouden de financiële situatie van de turnhal moeten versterken.
De gevels in rode baksteen hebben de kenmerkende renaissance accenten als blok- en bandwerk in natuursteen. Op enkele plaatsen zijn aan de gotiek ontleende spits- en driepasbogen toegepast. De ijzeren muurankers van de gevel aan de Marnixstraat vormen tezamen A 1887 O, het jaar waarin de bouw werd voltooid. De schuine treden van de trapgevels zijn gedekt door dakpannen.
De oorspronkelijke turnzaal van 39 bij 13 meter was middels een verplaatsbare scheidingswand in twee gespiegelde zalen verdeeld. De gymtoestellen konden, indien ongebruikt, worden opgeslagen in de lage annex - de huidige receptie - tegen de voorgevel. Bij de afmetingen van de turnhal en de plaats van de toestellen werd in het ontwerp rekening gehouden met het soort oefeningen en de (aan)looprichtingen. Voor de vloer, galerijen en lambriseringen werd gebruik gemaakt van Amerikaans grenenhout. Op de door consoles en korbelen gedragen galerijen stonden de toeschouwers.
Sinds 1978 staat het rijksmonument bekend als ‘De Krakeling’ en bevatte het het theatercentrum van de Stichting Jeugdtheater Amsterdam dat in 2020 verhuisde naar het Cultuurpark Westergas in het voormalige Westergastheater aan de Pazzanistraat 15 in het Westerpark.
Bron: bureau Monumenten & Archeologie, Amsterdam